DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

1. Biologia jako nauka

Uczeń:

• wskazuje biologię jako naukę o organizmach
• wymienia czynności życiowe organizmów
• podaje przykłady dziedzin biologii

Uczeń:

• określa przedmiot badań biologii jako nauki
• opisuje wskazane cechy organizmów
• wyjaśnia, czym zajmuje się wskazana dziedzina biologii

Uczeń:

• wykazuje cechy wspólne organizmów
• opisuje czynności życiowe organizmów

Uczeń:

• charakteryzuje wszystkie czynności życiowe organizmów
• wymienia hierarchicznie poziomy budowy organizmu roślinnego  i organizmu zwierzęcego
• charakteryzuje wybrane dziedziny biologii

Uczeń:

• wykazuje jedność budowy organizmów
• porównuje poziomy organizacji organizmów u roślin  i zwierząt
• wymienia inne niż podane w podręczniku dziedziny biologii

2. Jak poznawać biologię?

• wskazuje obserwacje i doświadczenia jako źródła wiedzy biologicznej
• wymienia źródła wiedzy biologicznej
• z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie

metodą naukową

• porównuje obserwację  z doświadczeniem jakoźródła wiedzy biologicznej
• korzysta ze źródeł wiedzy wskazanych przez nauczyciela
• z niewielką pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie metodą

naukową

• na podstawie opisu przeprowadza doświadczenie metodą naukową
• rozróżnia próbę kontrolną i próbę badawczą
• opisuje źródła wiedzy biologicznej
• wymienia cechy dobrego badacza

• wykazuje zalety metody naukowej
• samodzielnie przeprowadza doświadczenie metodą naukową
• posługuje się właściwymi źródłami wiedzy

biologicznej  do rozwiązywania wskazanych problemów

• charakteryzuje cechy dobrego badacza

• planuje  i przeprowadza doświadczenie metodą naukową
• krytycznie analizuje informacje pochodzące z różnych źródeł wiedzy biologicznej
• analizuje swoją postawę w odniesieniu do cech dobrego badacza

3. Obserwacje mikroskopowe

• z pomocą nauczycielapodaje nazwy części mikroskopu optycznego
• obserwuje pod mikroskopem preparaty przygotowane przez nauczyciela

• podaje nazwy wskazanych przez nauczyciela części mikroskopu optycznego
• z pomocą nauczyciela wykonuje proste preparaty mikroskopowe
• oblicza powiększenie mikroskopu optycznego

• samodzielnie opisuje budowę mikroskopu optycznego
• samodzielnie wykonuje preparaty mikroskopowe
• z niewielką pomocą nauczyciela nastawia ostrość mikroskopu i wyszukuje obserwowane elementy

• charakteryzuje funkcje wskazywanych części mikroskopu optycznego w kolejności tworzenia się obrazu obiektu
• wykonuje preparaty mikroskopowe, nastawia ostrość mikroskopu, rysuje obraz widziany pod mikroskopem optycznym

• sprawnie posługuje się mikroskopem optycznym, samodzielnie wykonuje preparaty, rysuje dokładny obraz obiektu obserwowanego pod mikroskopem
• wskazuje zalety mikroskopu elektronowego*

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

4. Składniki chemiczne organizmów

• wymienia trzy najważniejsze pierwiastki budujące organizm
• wymienia wodę i sole mineralne jako elementy wchodzące  w skład organizmu
• wskazuje białka, cukry, tłuszcze i kwasy nukleinowe

jako składniki organizmu

• wymienia sześć najważniejszych pierwiastków budujących organizm
• wymienia produkty spożywcze, w których występują białka, cukry 

i tłuszcze

• wymienia wszystkie najważniejsze pierwiastki budujące organizm oraz magnez  i wapń
• wyjaśnia, że woda i sole mineralne są związkami chemicznymi występującymi  w organizmie
• wymienia białka, cukry, tłuszcze i kwasy nukleinowe jako składniki organizmu i omawia role dwóch z nich

• wyjaśnia role wody i soli mineralnych  w organizmie
• wymienia białka, cukry, tłuszcze i kwasy nukleinowe jako składniki

organizmui omawia ich role

• wykazuje, że związki chemiczne są zbudowane z kilku pierwiastków
• omawia funkcje białek, cukrów, tłuszczów ikwasów nukleinowych w organizmie i wskazuje produkty spożywcze, w których one występują

5. Budowa komórki zwierzęcej

• wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę życia
• podaje przykłady organizmówjedno- i wielokomórkowych
• obserwuje preparat nabłonka przygotowany przez nauczyciela

• wyjaśnia, dlaczego komórkę nazywamy podstawową jednostką organizmu
• wymienia organelle komórki zwierzęcej
• z pomocą nauczyciela wykonuje preparat nabłonka

• opisuje kształty komórek zwierzęcych
• opisuje budowę komórki zwierzęcej na podstawie

ilustracji

• z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje

preparat nabłonka

• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy komórki zwierzęcej i omawia ich funkcje
• wykonuje preparat nabłonka
• rozpoznaje organelle komórki zwierzęcej i rysuje jej obraz mikroskopowy

• z dowolnego materiału tworzy model komórki, zachowując cechy organelli
• sprawnie posługuje się mikroskopem
• samodzielnie wykonuje preparat nabłonka i rysuje dokładny obraz widziany pod mikroskopem, z zaznaczeniem widocznych elementów komórki

6. Komórka roślinna. Inne rodzaje komórek

• na podstawie obserwacji preparatów, ilustracji i schematów wnioskuje  o komórkowej budowie organizmów
• wymienia elementy budowy komórki roślinnej, zwierzęcej, bakteryjnej i grzybowej
• obserwuje pod mikroskopem preparat moczarki kanadyjskiej przygotowany przez nauczyciela
• pod opieką nauczyciela rysuje obraz obiektu obserwowanego pod mikroskopem

• podaje przykłady komórki bezjądroweji jądrowej
• wymienia funkcje elementów komórki

roślinnej, zwierzęcej, bakteryjnej i grzybowej

• z pomocą nauczyciela wykonuje preparat moczarki kanadyjskiej
• obserwuje pod mikroskopem organelle wskazane przez nauczyciela

• wyjaśnia, czym są komórki jądrowei bezjądrowe oraz podaje ich przykłady
• samodzielnie wykonuje preparat moczarki kanadyjskiej
• odróżnia pod mikroskopem elementy budowy komórki
• wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki
• z niewielką pomocą nauczyciela rysuje obraz obiektu

obserwowanego pod

mikroskopem

• omawia elementy  i funkcje budowy komórki
• na podstawie ilustracji analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek, wskazuje cechy umożliwiające rozróżnienie komórek
• samodzielnie wykonuje preparat moczarki

kanadyjskiej, rozpoznaje

elementy budowy

komórki roślinnej i rysuje

jej obraz mikroskopowy

• analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek  i wykazuje ich związek  z pełnionymi funkcjami
• sprawnie posługuje się mikroskopem, samodzielnie wykonuje preparat nabłonka i rysuje dokładny obraz widziany pod

mikroskopem

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

7. Samożywność

• wyjaśnia, czym jest odżywianie się
• wyjaśnia, czym jest samożywność
• podaje przykłady organizmów

samożywnych

• wskazuje fotosyntezę jako sposób  odżywiania się
• wskazuje substancje biorące udział w fotosyntezie i wymienia produkty fotosyntezy
• z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ dwutlenku węgla na intensywność przebiegu fotosyntezy

• wymienia czynnikiniezbędne do przeprowadzania fotosyntezy
• wskazuje substraty i produkty fotosyntezy
• omawia sposoby wykorzystania przez roślinę produktów fotosyntezy
• z niewielką pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy

• wyjaśnia, na czym polega fotosynteza
• omawia zależność przebiegu fotosyntezy od obecności

wody, dwutlenkuwęgla

i światła

• schematycznie zapisuje i omawia przebieg fotosyntezy
• na podstawie opisu przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ dwutlenku węgla

na intensywność fotosyntezy

• analizuje przystosowanie roślin do przeprowadzania fotosyntezy
• planuje i samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ dwutlenku węgla na intensywność fotosyntezy
• na podstawie zdobytej wcześniej wiedzy wskazuje  w różnych warzywach i owocach materiały zapasowe jako produkty fotosyntezy

8. Cudzożywność

• wyjaśnia, czym jest cudzożywność
• podaje przykłady organizmów cudzożywnych
• wymienia rodzaje cudzożywności

• krótko opisuje różne sposoby odżywiania się zwierząt
• wyjaśnia, w jaki sposób wskazany organizm cudzożywny pobiera

pokarm

• omawia wybrane sposoby cudzożywności
• podaje przykłady organizmów należących  do różnych gruporganizmów cudzożywnych

• charakteryzuje rodzaje cudzożywności występujące u różnych grup organizmów
• wykazuje przystosowania do pobierania pokarmów występujące u różnych grup organizmów

cudzożywnych

• wyjaśnia znaczenie organizmów odżywiających się martwą substancją organiczną
• wyjaśnia, na czym polega cudzożywność roślin pasożytniczych  i półpasożytniczych

9. Sposoby oddychania organizmów

• określa, czym jest oddychanie
• wymienia sposoby oddychania
• wskazuje drożdże jako organizmy przeprowadzające fermentację

• wyróżnia oddychanie tlenowe i fermentację
• wskazuje organizmy uzyskujące energię z oddychania tlenowego  i fermentacji
• wyjaśnia, że produktem fermentacji drożdży jest dwutlenek węgla
• wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi utlenianie

• wyjaśnia znaczenie oddychania komórkowego
• wskazuje różnice w miejscu przebiegu utleniania i fermentacji w komórce
• wymienia narządy wymiany gazowej zwierząt lądowych i wodnych
• omawia doświadczenie wykazujące wydzielanie dwutlenku węgla przez drożdże

• schematycznie zapisuje przebieg oddychania
• określa warunki przebiegu oddychania i fermentacji
• charakteryzuje wymianę gazową u roślin i zwierząt
• z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykazujące wydzielanie dwutlenku węgla przez drożdże

• porównuje zapis przebiegu oddychania tlenowego z zapisem przebiegu fermentacji
• analizuje związek budowy narządów wymiany gazowej ze środowiskiem życia organizmów
• samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykazujące wydzielanie dwutlenku węgla przez drożdże

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

10. Klasyfikacja

organizmów

• wymienia jednostki klasyfikacji

biologicznej

• wymienia nazwy królestw organizmów

• wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka
• podaje definicję gatunku
• wymienia nazwy królestw i podaje przykłady organizmów należących do danego królestwa

• wykazuje hierarchiczną strukturę jednostek klasyfikacji biologicznej
• charakteryzuje wskazane królestwo
• na podstawie ilustracji przyporządkowuje organizm

do królestwa

• porównuje wcześniejsze i współczesne zasady klasyfikacji organizmów
• wyjaśnia zasady nadawania nazw gatunkom
• przedstawia cechy organizmów,  napodstawie których można je zaklasyfikować do danego królestwa

• uzasadnia konieczność klasyfikacji organizmów
• porównuje jednostki klasyfikacji zwierząt

z jednostkami klasyfikacji roślin

• z pomocą nauczyciela korzysta z różnych kluczy do oznaczania organizmów żyjących  w najbliższej okolicy

11. Wirusy i bakterie

• krótko wyjaśnia, dlaczego wirusy nie są organizmami
• wymienia miejsca występowania wirusów 

i bakterii

• wymienia formy morfologiczne bakterii

• omawia różnorodność form morfologicznych bakterii
• opisuje cechy budowy wirusów

i bakterii

• wymienia cechy, którymi wirusy różnią sięod organizmów
• podaje przykłady wirusów i bakterii

• wykazuje, dlaczego wirusy nie są organizmami
• rozpoznaje formy morfologiczne bakterii widoczne w preparacie mikroskopowym lub na ilustracji
• omawia wybrane czynności życiowe bakterii

• omawia wpływ bakterii na organizm człowieka
• wskazuje drogi wnikania wirusówi bakterii do organizmu
• prezentuje wszystkie czynności życiowe bakterii
• ocenia znaczenie wirusów i bakterii w przyrodzie  i dla człowieka

• przeprowadza doświadczenie  z samodzielnym otrzymywaniem jogurtu
• omawia choroby wirusowe i bakteryjne, wskazuje drogiich przenoszenia oraz zasady zapobiegania tym

chorobom

12. Różnorodność protistów

• wymienia formy protistów
• wskazuje miejsca występowania protistów
• wymienia grupy organizmów należącychdo protistów
• z pomocą nauczyciela wyszukuje protisty

w preparacie   obserwowanym  pod mikroskopem

• wykazuje różnorodność protistów
• wymienia przedstawicieli poszczególnych grup protistów
• wymienia czynności życiowe wskazanych grup protistów
• z niewielką pomocą nauczyciela wyszukuje protisty w preparacie obserwowanym pod mikroskopem

• charakteryzuje wskazane grupy protistów
• wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów
• opisuje czynności życiowe protistów – oddychanie, odżywianie, rozmnażanie się
• zakłada hodowlę protistów
• z niewielką pomocą nauczyciela wyszukuje

protisty w preparacie obserwowanym pod mikroskopem

• porównuje czynności życiowe poszczególnych grup protistów
• wymienia choroby wywoływane przez protisty
• zakłada hodowlęprotistów, rozpoznaje protisty pod mikroskopem, rysuje

i z pomocą nauczyciela opisuje budowę protistów

• wskazuje zagrożenia epidemiologiczne chorobami wywoływanymi przez protisty
• wskazuje drogi zakażenia chorobami wywoływanymi przez protisty oraz zasady zapobiegania tym chorobom
• zakłada hodowlęprotistów, wyszukuje protisty w obrazie mikroskopowym, rysuje i opisuje budowę protistów

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

13. Budowa i różnorodność grzybów. Porosty

• wymienia środowiska życia grzybów i porostów
• podaje przykłady grzybów i porostów
• na podstawie okazu naturalnego lub ilustracji opisuje

budowę grzybów

• wymienia sposoby rozmnażania się grzybów
• rozpoznaje porosty wśród innych organizmów

• wymienia cechy pozwalające zaklasyfikować organizmdo grzybów
• omawia wskazaną czynność życiową grzybów
• podaje przykłady znaczenia grzybów w

przyrodziei dla człowieka

• wykazuje znaczeniegrzybów w przyrodzie i dla człowieka
• analizuje różnorodność budowy grzybów
• wyjaśnia sposobyoddychania i odżywiania się grzybów
• wykazuje, że porosty są zbudowane z grzybni i glonu

• określa znaczenie poszczególnych komponentów w budowie plechy porostu
• rozpoznaje różne formy morfologiczne porostów i podaje ich nazwy
• opisuje czynności życiowe grzybów – odżywianie,

oddychanie i rozmnażanie się

• analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie  i dla człowieka
• proponuje sposób  badania czystości powietrzana podstawie informacji o wrażliwości porostów  na zanieczyszczenia
• wyjaśnia, dlaczego porosty określa się

    mianem organizmów pionierskich

14. Tkanki roślinne

• wyjaśnia, czym jest tkanka
• wymienia podstawowe rodzaje tkanek roślinnych
• z pomocą nauczyciela rozpoznaje na ilustracji tkanki roślinne

• określa najważniejsze funkcje wskazanych tkanek roślinnych
• opisuje rozmieszczenie wskazanych tkanek

w organizmie roślinnym

• rozpoznaje na ilustracji rodzaje tkanek

roślinnych

• wskazuje cechy adaptacyjne tkanek roślinnych  do pełnienia określonych funkcji
• na podstawie opisu rozpoznaje wskazane tkanki roślinne
• z pomocą nauczyciela rozpoznaje rodzaje tkanek roślinnych obserwowanych pod mikroskopem

• rozpoznaje rodzaje tkanek roślinnych obserwowanych pod mikroskopem
• przyporządkowuje tkanki do organów i wskazuje na hierarchiczną budowę

organizmu roślinnego

• analizuje związek między budową a funkcją poszczególnych tkanek roślinnych, wykazuje przystosowania tkanek 

do pełnionych funkcji

15. Korzeń – organ podziemny rośliny

• wymienia podstawowe funkcje korzenia
• rozpoznaje systemy korzeniowe

• rozpoznaje na ilustracjach modyfikacje korzeni
• omawia budowęzewnętrzną korzenia  i jego podział

na poszczególne strefy

• wykazuje związek modyfikacji korzenia z adaptacją do środowiska zajmowanego przez roślinę
• opisuje przyrost korzenia  na długość

• wykorzystuje wiedzę o tkankach do wyjaśnienia sposobu pobierania wody przez roślinę
• na podstawie ilustracji lub materiału roślinnego klasyfikuje przekształcone korzenie

• projektuje doświadczenie świadczące o przewodzeniu wody z korzenia w górę rośliny

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

16. Pęd. Budowa i funkcje łodygi

• wymienia nazwy elementów budowy zewnętrznej pędu
• wymienia funkcje łodygi

• wyjaśnia różnicę między pędem a łodygą
• wskazuje części łodygi roślin zielnych

• omawia funkcje poszczególnych elementów pędu
• na okazie roślinnym  lub ilustracji wskazuje  i omawia części łodygi

• na podstawie okazu roślinnego żywego, zielnikowego lub ilustracji wykazuje modyfikacje łodygi ze względu na środowisko, w którym żyje roślina

• wykorzystuje wiedzę o tkankach do wyjaśniania budowy i funkcji łodygi

17. Liść – wytwórnia pokarmu

• wymienia funkcje liści
• rozpoznaje elementy budowy liścia
• rozpoznaje liście pojedyncze i liście złożone

• na materiale zielnikowym lub ilustracji wykazuje związek budowy liścia

z pełnionymi przez niego funkcjami

• na podstawie materiału zielnikowego lub ilustracji

rozpoznaje różne modyfikacje liści

• rozróżnia typy ulistnienia łodygi

• analizuje modyfikacje liści ze względu na środowisko zajmowane przez roślinę

• wykorzystuje wiedzę o tkankach do wyjaśniania

budowy i funkcji liści

18. Mchy

• na podstawie ilustracji  lub żywych okazów rozpoznaje mchy wśród innych roślin
• wymienia miejsca występowania mchów

• podaje nazwy elementów budowy mchów
• z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykazujące zdolność wchłaniania wody przez mchy

• na podstawie ilustracji  lub żywych okazów rozpoznaje elementy budowy mchów

i wyjaśnia ich funkcje

• analizuje cykl rozwojowy mchów
• omawia znaczenie mchów w przyrodzie i dla człowieka
• z niewielką pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykazujące zdolność wchłaniania wody przez mchy

• wyjaśnia, dlaczego mchy uważane są za najprostsze rośliny lądowe
• według opisu przeprowadza doświadczenie wykazujące zdolność wchłaniania wody przez mchy

• samodzielnie planuje  i przeprowadza

doświadczenie wykazujące zdolność wchłaniania wody przez mchy

• na podstawie informacji o budowie mchów wykazuje ich rolę w przyrodzie

19. Paprotniki

• wymienia miejsca występowania paprotników
• na podstawie ilustracji  lub żywych okazów rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin

• podaje nazwy organów paproci
• wyjaśnia rolę poszczególnych organów paprotników
• rozpoznaje, korzystając z atlasów roślin, trzy gatunki rodzimych paprotników

• wyjaśnia znaczenie paprotników w przyrodzie i dla człowieka
• rozpoznaje, korzystając z atlasów roślin, pięć gatunków rodzimych paprotników
• analizuje cykl rozwojowy paprotników

• na podstawie ilustracji  lub żywych okazów wykazuje różnorodność organizmów zaliczanych do paprotników
• rozpoznaje, korzystając z atlasów roślin, osiem gatunków rodzimych paprotników

• porównuje budowę poszczególnych organów u paprotników
• wykonuje portfolio dotyczące różnorodności paprotników

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

20. Nagonasienne

• wymienia miejsca występowania roślin nagonasiennych
• na podstawie ilustracji lub żywych okazów rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin

• wyjaśnia funkcje kwiatów i nasion
• omawia budowę rośliny nagonasiennej  na przykładzie sosny

• analizuje cykl rozwojowy sosny
• wymienia przystosowania roślin nagonasiennych

do warunków życia

• wykazuje przystosowania roślin nagonasiennych

do środowiska

• omawia znaczenie roślin nagonasiennych

w przyrodzie i dla człowieka

• rozpoznaje rodzime gatunki roślin nagonasiennych
• określa, z jakiego gatunku drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka

21. Okrytonasienne

• wymienia miejsca występowania roślin okrytonasiennych
• na podstawie ilustracji lub żywych okazów rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin
• na ilustracji lub żywym okazie rozpoznaje organy roślinne  i wymienia ich funkcje

• na podstawie ilustracji, żywego lub zielnikowego okazu roślinnego wykazuje różnorodność form roślin okrytonasiennych
• podaje nazwy elementów budowy kwiatuodróżnia kwiat  od kwiatostanu

• omawia funkcje poszczególnych elementów kwiatu
• rozpoznaje formy roślin okrytonasiennych
• wymienia sposoby zapylania kwiatów

• omawia cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych
• wyjaśnia, dlaczego kwiatostany ułatwiają zapylanie

• wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem

zapylania

22. Rozprzestrzenianie się roślin

okrytonasiennych

• wymienia rodzaje owoców
• przedstawia sposoby rozprzestrzeniania się owoców
• wymienia elementy łodyg służące do rozmnażania wegetatywnego

• na podstawie ilustracji  lub żywych okazów omawia budowę owoców
• wymienia rodzaje owoców
• wymienia etapy kiełkowania nasion
• rozpoznaje fragmenty pędów służące do rozmnażania wegetatywnego

• wykazuje zmiany zachodzące w kwiecie po zapyleniu
• określa rolę owocni w klasyfikacji owoców
• wyjaśnia funkcje poszczególnych elementów nasienia
• rozpoznaje na pędzie fragmenty, które mogą posłużyć do rozmnażania wegetatywnego

• wykazuje adaptacje budowy owoców  do sposobów ich rozprzestrzeniania się
• na podstawie ilustracji  lub okazu naturalnego omawia budowę nasion
• zakłada hodowlę roślin  za pomocą rozmnażania wegetatywnego

• wyjaśnia wpływ różnych czynników na kiełkowanie nasion
• planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wody na kiełkowanie nasion
• zakłada hodowlę roślin  za pomocą rozmnażania wegetatywnego i obserwuje ją

23. Znaczenie i przegląd roślin okrytonasiennych

• wymienia znaczenie roślin okrytonasiennych  w przyrodzie
• z pomocą nauczyciela korzysta z klucza do oznaczania organizmów żyjących w najbliższej okolicy

• podaje przykłady znaczenia roślin okrytonasiennych

dla człowieka

• z niewielką pomocą nauczyciela korzysta  z klucza do oznaczania organizmów żyjących  w najbliższej okolicy

• ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych

w przyrodzie

• rozpoznaje na ilustracji pięć gatunków roślin okrytonasiennych występujących wPolsce
• korzysta z prostego klucza  do oznaczania organizmów żyjących w najbliższej okolicy

• ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych

dla człowieka

• rozpoznaje na ilustracji dziesięć gatunków roślin okrytonasiennych występujących wPolsce
• sprawnie korzystaz prostego klucza do oznaczania organizmów żyjących  w najbliższej okolicy

• rozpoznaje na ilustracjach dwanaście gatunków roślin okrytonasiennych występujących w Polsce
• na dowolnych przykładach wykazuje różnorodność roślin okrytonasiennych  i ich znaczenie żywego

okazu

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

I. Świat zwierząt

1. W królestwie zwierząt

Uczeń:

 wymienia wspólne cechy zwierząt  wyjaśnia, czym

różnią się zwierzęta kręgowe od 

bezkręgowych

Uczeń:

• przedstawia poziomy

organizacji ciała zwierząt

• podaje przykłady zwierząt kręgowych i 

bezkręgowych

Uczeń:

 definiuje pojęcia komórka, tkanka, narząd, układ narządów, organizm  na podstawie podręcznika przyporządkowuje podane zwierzę do odpowiedniej grupy

systematycznej

Uczeń:

• charakteryzuje bezkręgowce i kręgowce  charakteryzuje pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców
• podaje przykłady szkieletów

bezkręgowców

Uczeń:  prezentuje stopniowo komplikującą się budowę ciała zwierząt  na podstawie opisu przyporządkowuje zwierzę do odpowiedniej grupy

systematycznej

2. Tkanki: nabłonkowa, mięśniowa i 

nerwowa

 wyjaśnia, czym jest tkanka  wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych  przy pomocy nauczyciela przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i rysuje obrazy widziane pod 

mikroskopem

 wymienia najważniejsze funkcje wskazanej tkanki zwierzęcej  opisuje budowę wskazanej tkanki  przy niewielkiej pomocy nauczyciela przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i rysuje obrazy widziane pod 

mikroskopem

 określa miejsca występowania w organizmie

omawianych tkanek  samodzielnie przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i przy pomocy nauczyciela rysuje obrazy widziane

pod mikroskopem

 charakteryzuje budowę

poszczególnych tkanek zwierzęcych  rozpoznaje na ilustracji rodzaje tkanek zwierzęcych  omawia budowę i sposób

funkcjonowania tkanki mięśniowej  samodzielnie przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i rysuje obrazy widziane pod 

mikroskopem

 na podstawie

ilustracji analizuje budowę tkanek zwierzęcych  wykazuje związek istniejący między budową tkanek zwierzęcych a pełnionymi przez nie funkcjami  samodzielnie przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek

zwierzęcych  wykonuje z dowolnego materiału model wybranej tkanki zwierzęcej

3. Tkanka łączna

• wymienia rodzaje tkanki łącznej  wymienia składniki krwi
• przy pomocy nauczyciela przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i rozpoznaje elementy tkanki widziane pod 

mikroskopem

• wskazuje rozmieszczenie omawianych tkanek w organizmie 
• opisuje składniki krwi  przy niewielkiej pomocy nauczyciela przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i rozpoznaje elementy tkanki widziane pod 

mikroskopem

 wskazuje zróżnicowanie w budowie tkanki łącznej   omawia funkcje składników krwi   samodzielnie przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i przy niewielkiej pomocy nauczyciela rozpoznaje charakterystyczne elementy

obserwowanej tkanki

• omawia właściwości i funkcje tkanki kostnej, chrzęstnej i tłuszczowej
• charakteryzuje rolę poszczególnych składników

morfotycznych krwi  samodzielnie przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i na podstawie ilustracji rozpoznaje charakterystyczne elementy

obserwowanej tkanki

 wykazuje związek istniejący między budową elementów krwi a pełnionymi przez nie funkcjami  wykonuje mapę mentalną dotyczącą związku między budową

poszczególnych tkanek zwierzęcych a pełnionymi przez nie funkcjami  samodzielnie przeprowadza obserwację mikroskopową tkanek zwierzęcych i na podstawie ilustracji rozpoznaje oraz opisuje elementy tkanki widziane pod 

mikroskopem 

4.Parzydełkowce – najprostsze

zwierzęta tkankowe

 wskazuje miejsce występowania parzydełkowców  rozpoznaje na ilustracji

parzydełkowca wśród

innych zwierząt

• wymienia cechy budowy parzydełkowców
• wyjaśnia, na czym

polega rola parzydełek

• porównuje budowę

oraz tryb życia polipa i meduzy

• rozpoznaje wybrane

gatunki

parzydełkowców

 charakteryzuje wskazane czynności życiowe parzydełkowców   ocenia znaczenie parzydełkowców w przyrodzie i dla

człowieka

 wykazuje związek

istniejący między budową parzydełkowców a środowiskiem ich życia   przedstawia tabelę, w której porównuje polipa z meduzą   wykonuje model

parzydełkowca

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

II. Od 

parzydełkowców do pierścienic

5. Płazińce – zwierzęta, które

mają nitkowate ciało

 wskazuje miejsce występowania płazińców  rozpoznaje na 

ilustracji tasiemca

• wskazuje na ilustracji elementy budowy tasiemca
• wskazuje drogi inwazji tasiemca do 

organizmu  wskazuje na schemacie cyklu rozwojowego tasiemca

żywiciela pośredniego

• omawia przystosowanie tasiemca do pasożytniczego trybu

życia

• charakteryzuje znaczenie płazińców  omawia rolę żywiciela pośredniego i ostatecznego w cyklu

rozwojowym tasiemca

 charakteryzuje wskazane czynności życiowe płazińców  omawia sposoby zapobiegania zarażeniu się

tasiemcem

• analizuje możliwości zakażenia się chorobami wywoływanymi przez płazińce
• ocenia znaczenie płazińców w przyrodzie i dla człowieka

6. Nicienie – zwierzęta, które

mają nitkowate ciało

• wskazuje środowisko życia nicieni
• rozpoznaje na ilustracji nicienie wśród innych

zwierząt

• wskazuje charakterystyczne cechy nicieni
• omawia budowę zewnętrzną nicieni  wymienia choroby

wywołane przez nicienie

• wskazuje drogi inwazji nicieni do organizmu
• wyjaśnia, na czym polega „choroba

brudnych rąk”

 charakteryzuje objawy chorób

wywołanych przez nicienie 

omawia znaczenie profilaktyki

• analizuje możliwości zakażenia się chorobami wywoływanymi przez

nicienie 

• przygotowuje prezentację multimedialną na temat chorób wywoływanych przez

nicienie 

• charakteryzuje znaczenie nicieni w przyrodzie i dla

człowieka

7. Pierścienice – zwierzęta zbudowane z 

segmentów

 rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt  wskazuje środowisko życia pierścienic

• wymienia cechy charakterystyczne

budowy zewnętrznej pierścienic

• wyjaśnia znaczenie szczecinek

• omawia środowisko i tryb życia nereidy oraz pijawki
• na żywym okazie dżdżownicy lub na ilustracji wskazuje siodełko i wyjaśnia jego rolę

• wskazuje przystosowania pijawki do pasożytniczego trybu

życia 

• charakteryzuje wskazane czynności

życiowe pierścienic

• zakłada hodowlę dżdżownic, wskazując, jak zwierzęta te przyczyniają się do poprawy struktury gleby
• ocenia znaczenie pierścienic w przyrodzie dla człowieka

8. Cechy

stawonogów 

 rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt   wymienia skorupiaki, owady i pajęczaki jako zwierzęta należące do stawonogów   wymienia główne części ciała poszczególnych grup

stawonogów 

• wymienia miejsca bytowania stawonogów 
• rozróżnia wśród stawonogów

skorupiaki, owady i pajęczaki 

• wykazuje różnorodność miejsc bytowania stawonogów 
• przedstawia kryteria podziału stawonogów na skorupiaki, owady i pajęczaki 
• opisuje funkcje odnóży stawonogów   wyjaśnia, czym jest oskórek 

 charakteryzuje wskazane czynności życiowe stawonogów   omawia cechy umożliwiające rozpoznanie skorupiaków, owadów

i pajęczaków   wymienia cechy adaptacyjne wskazanej grupy stawonogów   wyjaśnia, czym jest oko złożone 

• przedstawia różnorodność budowy ciała stawonogów oraz

ich trybu życia, wykazując

jednocześnie ich cechy wspólne 

• analizuje cechy adaptacyjne stawonogów, umożliwiające im opanowanie różnych środowisk 

9. Skorupiaki – stawonogi, które mają twardy

pancerz 

 wymienia główne części ciała skorupiaków   wskazuje środowiska występowania skorupiaków   rozpoznaje skorupiaki wśród

innych stawonogów 

 wymienia cztery

grupy skorupiaków 

 nazywa poszczególne części ciała u raka

stawowego 

 wykazuje związek między budową skorupiaków a 

środowiskiem ich życia 

 charakteryzuje znaczenie skorupiaków w przyrodzie i dla człowieka 

10. Owady – stawonogi zdolne do lotu 

• wymienia elementy budowy zewnętrznej owadów 
• wylicza środowiska życia owadów   rozpoznaje owady wśród innych stawonogów 

 wskazuje charakterystyczne cechy budowy wybranych gatunków owadów   na wybranych przykładach omawia znaczenie owadów dla człowieka

 na kilku przykładach omawia różnice w budowie owadów oraz ich przystosowania do życia w różnych środowiskach   na wybranych przykładach omawia znaczenie owadów dla człowieka

 wykazuje związek istniejący między budową odnóży

owadów a 

środowiskiem ich życia   na wybranych przykładach omawia znaczenie owadów w przyrodzie dla człowieka

 analizuje budowę narządów gębowych owadów i wykazuje jej związek z pobieranym pokarmem 

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

III. Stawonogi i mięczaki

11. Pajęczaki – stawonogi, które mają cztery pary odnóży 

 wymienia środowiska występowania pajęczaków   rozpoznaje pajęczaki wśród

innych stawonogów 

 wskazuje charakterystyczne cechy budowy zewnętrznej pajęczaków   omawia sposób odżywiania się

pajęczaków 

 na podstawie cech budowy zewnętrznej pajęczaków przyporządkowuje konkretne okazy do odpowiednich gatunków   na podstawie obserwacji żywych okazów lub filmu edukacyjnego omawia czynności życiowe

pajęczaków 

 omawia sposoby odżywiania się pajęczaków na przykładzie wybranych przedstawicieli   charakteryzuje

odnóża pajęczaków 

• ocenia znaczenie pajęczaków w przyrodzie i dla człowieka 
• analizuje elementy budowy zewnętrznej pajęczaków i wykazuje ich przystosowania do 

środowiska życia

12. Mięczaki – zwierzęta, które

mają muszlę

 wymienia miejsca występowania mięczaków  wskazuje na ilustracji elementy

budowy ślimaka

• omawia budowę zewnętrzną mięczaków
• wskazuje na ilustracjach elementy

budowy mięczaków

 na podstawie obserwacji żywych okazów lub filmu edukacyjnego omawia czynności życiowe

mięczaków

 wykazuje różnice w budowie ślimaków, małży i głowonogów  omawia znaczenie mięczaków w

przyrodzie i dla

człowieka

• rozpoznaje na ilustracji gatunki ślimaków 
• konstruuje tabelę, w której porównuje trzy

grupy mięczaków

13. Ryby – kręgowce

środowisk wodnych

• wskazuje wodę jako środowisko życia ryb
• rozpoznaje ryby wśród innych

zwierząt kręgowych

• na podstawie ilustracji omawia

budowę zewnętrzną ryb

• nazywa i wskazuje położenie płetw   opisuje proces

wymiany gazowej u ryb

 na podstawie obserwacji żywych okazów lub filmu edukacyjnego omawia czynności życiowe ryb  przyporządkowuje wskazany organizm do ryb na podstawie znajomości ich cech

charakterystycznych

 wyjaśnia, na czym polega zmiennocieplność ryb  omawia sposób rozmnażania ryb, wyjaśniając, czym jest tarło

 omawia przystosowania ryb w budowie zewnętrznej i czynnościach życiowych do życia w wodzie

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

IV. Kręgowce zmiennocieplne

14. Przegląd i 

znaczenie ryb

 określa kształty ciała ryb w zależności od różnych miejsc ich

występowania

• podaje przykłady zdobywania pokarmu przez ryby
• wyjaśnia, czym jest

ławica i plankton

 kilkoma przykładami ilustruje strategie

zdobywania pokarmu przez ryby

 omawia znaczenie ryb w przyrodzie i dla człowieka

 wykazuje związek istniejący między budową ryb a miejscem ich

bytowania

15. Płazy – kręgowce środowisk wodnolądowych

• wskazuje środowisko życia płazów
• wymienia części

ciała płazów

• na podstawie

ilustracji omawia

budowę zewnętrzną płaza

• wymienia stadia

rozwojowe żaby

• charakteryzuje przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie
• omawia wybrane czynności życiowe płazów

 omawia cykl rozwojowy żaby i wykazuje jego związek z życiem w wodzie i na 

lądzie  rozpoznaje przedstawicieli płazów wśród innych zwierząt, wskazując na ich charakterystyczne cechy

 wyjaśnia, w jaki sposób przebiega wymiana gazowa u płazów, wykazując związek z ich życiem w dwóch środowiskach  wykazuje związek istniejący między trybem życia płazów a 

ich zmiennocieplnością

16. Przegląd i 

znaczenie płazów

 rozpoznaje na ilustracji płazy

ogoniaste, beznogie i bezogonowe

• podaje przykłady płazów żyjących w

Polsce

• wymienia główne

zagrożenia dla płazów

• rozpoznaje na ilustracji płazy ogoniaste, bezogonowe i beznogie
• omawia główne

zagrożenia dla płazów

• charakteryzuje płazy ogoniaste, bezogonowe i beznogie
• wskazuje sposoby

ochrony płazów

• ocenia znaczenie płazów w przyrodzie i dla człowieka
• wykonuje portfolio lub prezentację multimedialną na temat płazów żyjących w Polsce

17. Gady – kręgowce, które

opanowały ląd

• wymienia środowiska życia gadów
• omawia budowę

zewnętrzną gadów

 wyjaśnia związek istniejący między występowaniem gadów a ich zmiennocieplnością  rozpoznaje gady

wśród innych zwierząt

 opisuje

przystosowania gadów do życia na lądzie  omawia tryb życia gadów

• charakteryzuje rozmnażanie i rozwój gadów
• analizuje przebieg wymiany gazowej u gadów

 analizuje pokrycie ciała gadów w kontekście ochrony przed utratą wody  wykazuje związek między sposobem rozmnażania gadów a 

środowiskiem ich życia

18. Przegląd i 

znaczenie gadów 

 rozpoznaje na ilustracji jaszczurki, krokodyle, węże i żółwie 

 określa środowiska życia gadów   podaje przyczyny zmniejszania się

populacji gadów 

• omawia sposoby zdobywania pokarmu przez gady 
• wskazuje sposoby

ochrony gadów 

 charakteryzuje gady występujące w Polsce   wyjaśnia przyczyny wymierania gadów i podaje sposoby zapobiegania zmniejszaniu się ich populacji 

 ocenia znaczenie gadów w przyrodzie i dla człowieka   wykonuje portfolio lub prezentację multimedialną na temat gadów żyjących w Polsce 

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

V. Kręgowce stałocieplne

19. Ptaki – kręgowce zdolne do lotu 

• wymienia różnorodne siedliska występowania ptaków 
• na żywym okazie lub na ilustracji wskazuje cechy

budowy ptaków 

• rozpoznaje rodzaje piór 
• wymienia elementy budowy jaja 
• wskazuje ptaki jako zwierzęta stałocieplne   rozpoznaje ptaki wśród innych zwierząt, wskazując ich charakterystyczne cechy 

 omawia przystosowania ptaków do lotu   omawia budowę piór   wyjaśnia proces rozmnażania i rozwój ptaków 

• analizuje budowę piór ptaków w związku z pełnioną przez nie funkcją 
• wykazuje związek istniejący między wymianą gazową a umiejętnością latania ptaków 
• wyjaśnia proces rozmnażania i rozwoju ptaków 

 wykazuje związek istniejący między przebiegiem wymiany

gazowej a przystosowaniem ptaków do lotu   na ilustracji lub podczas obserwacji w terenie rozpoznaje gatunki ptaków zamieszkujących

najbliższą okolicę 

20. Przegląd  i znaczenie ptaków 

 podaje przykłady ptaków żyjących w różnych

środowiskach 

 wymienia pozytywne znaczenie ptaków w przyrodzie 

• omawia znaczenie ptaków w przyrodzie i dla człowieka 
• wskazuje zagrożenia dla ptaków 

• wykazuje związek istniejący między wielkością i kształtem dziobów ptaków a rodzajem

spożywanego przez nie pokarmu 

• omawia sposoby

ochrony ptaków 

• wykazuje związek między stałocieplnością ptaków a 

środowiskiem i trybem ich życia 

• korzysta z klucza do oznaczania popularnych gatunków ptaków 

21. Ssaki – kręgowce, które karmią młode mlekiem 

 wskazuje środowiska występowania ssaków 

 wykazuje zróżnicowanie siedlisk

zajmowanych przez

ssaki 

 na ilustracji lub na żywym obiekcie wskazuje cechy charakterystyczne 

 opisuje przystosowania ssaków do różnych środowisk życia 

 analizuje związek zachodzący między wymianą gazową ssaków a 

 na podstawie ilustracji omawia budowę zewnętrzną ssaków 

 określa ssaki jako zwierzęta stałocieplne   wymienia wytwory skóry ssaków 

i wspólne dla ssaków   wyjaśnia, że budowa skóry ssaków ma związek z 

utrzymywaniem przez nie stałocieplności   omawia proces rozmnażania i rozwój ssaków 

• charakteryzuje opiekę nad potomstwem u ssaków 
• identyfikuje wytwory skóry ssaków 

zróżnicowanymi środowiskami ich występowania i ich życiową aktywnością   analizuje funkcje skóry w aspekcie różnorodności siedlisk

zajmowanych przez ssaki 

22. Przegląd  i znaczenie ssaków 

 wymienia przystosowania ssaków do zróżnicowanych środowisk ich

bytowania 

• wykazuje zależność między budową morfologiczną ssaków a zajmowanym przez nie siedliskiem 
• nazywa wskazane

zęby ssaków 

• rozpoznaje zęby ssaków i wyjaśnia ich funkcje 
• wyjaśnia znaczenie

ssaków dla przyrody 

 omawia znaczenie ssaków dla człowieka   wymienia zagrożenia dla ssaków 

• analizuje zagrożenia ssaków i wskazuje sposoby ich ochrony 
• wykazuje przynależność

człowieka do ssaków

 DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

1. Biologia jako nauka

Uczeń:

• określa przedmiot badań biologii jako nauki • podaje przykłady dziedzin biologii
• wymienia dziedziny biologii zajmujące się

budową                                  

i funkcjonowaniem człowieka • wymienia źródła wiedzy biologicznej

Uczeń:

• korzysta                                   z poszczególnych źródeł wiedzy
• opisuje cechy organizmów żywych

Uczeń:

• posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów
• rozróżnia próby kontrolną i badawczą

Uczeń:

• charakteryzuje wybrane dziedziny biologii
• przedstawia metody badań stosowanych w biologii

Uczeń:

• wyszukuje                               i krytycznie analizuje informacje

z różnych źródeł dotyczące różnych dziedzin biologii

2. Komórkowa budowa organizmów

• wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia
• wymienia elementy budowy komórek: roślinnej, zwierzęcej, grzybowej i bakteryjnej
• obserwuje preparaty przygotowane przez nauczyciela

• wymienia funkcje poszczególnych struktur komórkowych
• posługuje się mikroskopem • z pomocą nauczyciela wykonuje proste preparaty mikroskopowe • z pomocą nauczyciela rysuje obraz widziany pod mikroskopem

• odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub na podstawie opisu poszczególne elementy budowy komórki
• samodzielnie wykonuje proste

preparaty mikroskopowe • z niewielką pomocą nauczyciela rysuje obraz widziany pod mikroskopem

• wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki
• porównuje budowę różnych komórek

• omawia budowę                      i funkcje struktur komórkowych
• analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek
• wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów              na podstawie obserwacji preparatów
• wykonuje preparaty mikroskopowe, ustawia

ostrość obrazu za pomocą śrub: makro- i mikrometrycznej, samodzielnie rysuje obraz widziany pod mikroskopem

• wykonuje przestrzenny model komórki z dowolnego materiału
• analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek oraz wykazuje związek ich budowy z pełnioną

  funkcją

• samodzielnie wykonuje preparaty mikroskopowe • sprawnie posługuje się mikroskopem • dokładnie rysuje obraz widziany pod mikroskopem

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

3. Hierarchiczna              budowa organizmów. Tkanki zwierzęce

• wskazuje komórkę jako podstawowy element budowy ciała człowieka
• wyjaśnia, czym jest tkanka
• wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych • wyjaśnia, czym jest narząd
• wymienia układy narządów człowieka • wymienia rodzaje tkanki łącznej

• określa najważniejsze funkcje

poszczególnych tkanek zwierzęcych

• podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie
• opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów narządów

• charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych
• rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy
• rozpoznaje pod mikroskopem

lub na ilustracji rodzaje tkanek zwierzęcych

• wyjaśnia funkcje poszczególnych układów narządów

• opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej
• charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi
• opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka
• przyporządkowuje tkanki do narządów i układów narządów
• analizuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka

• analizuje związek

między budową                     

a funkcją

poszczególnych tkanek zwierzęcych

• wykazuje zależność między poszczególnymi układami narządów
• tworzy mapę pojęciową ilustrującą

hierarchiczną budowę organizmu człowieka

4. Budowa i funkcje skóry

• wymienia warstwy skóry • przedstawia podstawowe funkcje skóry
• wymienia wytwory naskórka
• z pomocą nauczyciela omawia wykonane doświadczenie

wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• omawia funkcje skóry i warstwy podskórnej
• rozpoznaje na ilustracji lub schemacie warstwy skóry
• samodzielnie omawia wykonane doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• wykazuje na konkretnych przykładach związek między budową a funkcjami skóry
• opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka
• z pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• na podstawie opisu wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• wyszukuje odpowiednie informacje i planuje doświadczenie

wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

5. Higiena i choroby skóry

• wymienia choroby skóry
• podaje przykłady dolegliwości skóry
• omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej

• opisuje stan zdrowej skóry
• wskazuje konieczność dbania o dobry stan skóry • wymienia przyczyny grzybic skóry
• wskazuje metody zapobiegania grzybicom skóry
• klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń skóry
• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń skóry

• omawia objawy dolegliwości skóry
• wyjaśnia, czym                       są alergie skórne
• wyjaśnia zależność między ekspozycją skóry na silne nasłonecznienie a rozwojem czerniaka
• uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej w przypadku pojawienia się zmian na skórze

• ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę
• wyszukuje informacje

o środkach kosmetycznych z filtrem UV przeznaczonych dla młodzieży

• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń skóry

• przygotowuje pytania i przeprowadza wywiad

z lekarzem                             

lub pielęgniarką na temat

chorób skóry oraz

profilaktyki czerniaka             i grzybicy

• wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat chorób, profilaktyki i pielęgnacji skóry młodzieńczej do projektu

edukacyjnego

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

6. Aparat ruchu.

Budowa szkieletu

• wskazuje części bierną i czynną aparatu ruchu
• podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu

• wskazuje na schemacie, rysunku i modelu szkielet osiowy oraz szkielet obręczy i kończyn

• wyjaśnia sposób

działania części biernej           i czynnej aparatu ruchu

• wskazuje na związek budowy kości z ich funkcją w organizmie • rozpoznaje różne kształty kości

• wyjaśnia związek budowy kości z ich funkcją w organizmie

• klasyfikuje podane kości pod względem kształtów
• na przykładzie własnego organizmu wykazuje związek budowy kości z ich funkcją

7. Budowa i rola szkieletu osiowego

• wymienia elementy szkieletu osiowego
• wymienia elementy budujące klatkę piersiową
• podaje nazwy odcinków kręgosłupa

• wskazuje na modelu lub ilustracji

mózgo-                                    i trzewioczaszkę

• wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową
• wskazuje na schemacie, rysunku i modelu elementy szkieletu osiowego

• wymienia kości budujące szkielet osiowy
• charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego
• wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami

• omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej
• porównuje budowę poszczególnych odcinków kręgosłupa
• rozpoznaje elementy budowy

mózgoczaszki                        

i trzewioczaszki

• analizuje związek budowy poszczególnych

kręgów kręgosłupa                

z pełnioną przez nie funkcją

• wykazuje związek budowy odcinków

  kręgosłupa

z pełnioną przez nie funkcją

8. Szkielet kończyn oraz ich obręczy

• wymienia elementy budowy szkieletu kończyn oraz ich obręczy

• wskazuje na modelu               lub schemacie kości

kończyny górnej                     i kończyny dolnej

• wymienia rodzaje połączeń kości
• opisuje budowę stawu
• rozpoznaje rodzaje stawów
• odróżnia staw zawiasowy od stawu kulistego

 • wymienia kości tworzące obręcze barkową

  i miedniczną

• porównuje budowę kończyny górnej i dolnej
• charakteryzuje połączenia kości
• wyjaśnia związek

budowy stawu                         z zakresem ruchu kończyny

• wykazuje  związek budowy szkieletu kończyn

z funkcjami kończyn górnej i dolnej • wykazuje związek budowy szkieletu obręczy kończyn z ich funkcjami

• charakteryzuje funkcje kończyn górnej i dolnej oraz  wykazuje  związek z funkcjonowaniem człowieka w środowisku

9. Kości – elementy składowe szkieletu

• opisuje budowę kości
• omawia cechy fizyczne kości • wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego
• wymienia składniki chemiczne kości

• omawia na podstawie ilustracji doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

• wykonuje z pomocą nauczyciela doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości
• omawia znaczenie składników chemicznych kości
• opisuje rolę szpiku kostnego

• wykonuje przygotowane doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości
• demonstruje na przykładzie cechy fizyczne kości

• planuje i samodzielnie wykonuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości
• wyszukuje odpowiednie informacje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące wytrzymałość kości na złamanie

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

10. Budowa i znaczenie mięśni

• wymienia rodzaje tkanki mięśniowej
• wskazuje  położenie tkanek mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej szkieletowej

• określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych
• opisuje cechy tkanki mięśniowej
• z pomocą nauczyciela wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe

• rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji
• opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie
• wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni
• omawia warunki prawidłowej pracy mięśni

• określa warunki prawidłowej pracy mięśni
• charakteryzuje budowę i funkcje mięśni gładkich

i poprzecznie prążkowanych • przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka

• na przykładzie własnego organizmu analizuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w wykonywaniu ruchów

11. Higiena i choroby aparatu ruchu

• wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa
• opisuje przyczyny powstawania wad postawy
• wymienia choroby aparatu ruchu • wskazuje ślad stopy z płaskostopiem
• omawia przedstawione na ilustracji wady podstawy

• rozpoznaje przedstawione na ilustracji wady postawy
• opisuje urazy kończyn
• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy

w przypadku urazów kończyn

• omawia przyczyny chorób aparatu ruchu
• omawia wady budowy stóp

• rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa
• wyjaśnia przyczyny powstawania wad postawy
• charakteryzuje zmiany zachodzące wraz z wiekiem w układzie kostnym
• określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała • wyjaśnia przyczyny                i skutki osteoporozy

• wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu • wyjaśnia konieczność stosowania

rehabilitacji                         

po przebytych urazach

• planuje i demonstruje czynności udzielania pierwszej pomocy

    w przypadku urazów kończyn

• analizuje przyczyny urazów ścięgien
• przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy

ciała

• wyszukuje i prezentuje ćwiczenia zapobiegające deformacjom kręgosłupa • wyszukuje i prezentuje ćwiczenia rehabilitacyjne

likwidujące płaskostopie

• uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych dla prawidłowego funkcjonowania aparatu ruchu

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

12. Pokarm – budulec i źródło energii

• wymienia podstawowe składniki odżywcze • wymienia produkty spożywcze zawierające białko
• podaje przykłady pokarmów, które są źródłem węglowodanów
• wymienia pokarmy zawierające tłuszcze • omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia wykrywającego obecność tłuszczów i skrobi w wybranych produktach spożywczych

• klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne
• określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek
• wskazuje rolę tłuszczów w organizmie
• samodzielnie omawia przebieg doświadczenia wykrywającego obecność tłuszczów i skrobi w wybranych produktach spożywczych

• wyjaśnia znaczenie składników

odżywczych                      

dla organizmu

• określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego
• uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw
• porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe
• analizuje etykiety produktów spożywczych pod kątem zawartości różnych składników odżywczych • przeprowadza z pomocą nauczyciela doświadczenie wykrywające obecność tłuszczów i skrobi w wybranych produktach spożywczych

• ilustruje na przykładach źródła składników

odżywczych i wyjaśnia

ich znaczenie                         dla organizmu

• wyjaśnia związek między spożywaniem produktów

białkowych                            

a prawidłowym wzrostem ciała

• omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie
• porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów
• wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów
• samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność

tłuszczów i skrobi                  

w wybranych produktach spożywczych

• planuje i samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność tłuszczów i skrobi w wybranych produktach spożywczych
• analizuje zależność między rodzajami spożywanych pokarmów a funkcjonowaniem organizmu

13. Witaminy, sole mineralne, woda

• wymienia przykłady witamin rozpuszczalnych       w wodzie i w tłuszczach • podaje przykład jednej awitaminozy
• wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów
• podaje  rolę dwóch wybranych makroelementów w organizmie człowieka
• wymienia po trzy makroelementy i mikroelementy • omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia dotyczącego wykrywania witaminy C

• wymienia witaminy  rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach
• wymienia skutki niedoboru witamin • wskazuje rolę wody w organizmie
• omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów w organizmie człowieka • omawia na schemacie przebieg doświadczenia dotyczącego wykrywania witaminy C

• charakteryzuje rodzaje witamin
• przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin: A, C, B₆, B₁₂, B₉, D
• przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych: Mg, Fe, Ca
• określa skutki niewłaściwej suplementacji witamin i składników mineralnych
• na przygotowanym sprzęcie i z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące wykrywania witaminy C

• analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów w organizmie
• przewiduje skutki niedoboru wody w organizmie
• samodzielnie wykonuje doświadczenie dotyczące witaminy C

• wyszukuje informacje dotyczące roli błonnika w prawidłowym

funkcjonowaniu przewodu pokarmowego

• wyszukuje odpowiednie informacje, planuje i wykonuje doświadczenie dotyczące witaminy C

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

IV. Układ pokarmowy

 

14. Budowa i rola układu pokarmowego

• wyjaśnia, na czym polega trawienie pokarmów
• wymienia rodzaje zębów u człowieka
• wymienia odcinki przewodu pokarmowego człowieka • omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji

zawartych w ślinie                  na trawienie skrobi

• opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów
• wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu
• rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie
• lokalizuje położenie wątroby i trzustki we własnym ciele
• samodzielnie omawia przebieg doświadczenia

badającego wpływ

substancji zawartych               w ślinie na trawienie skrobi

• rozpoznaje poszczególne rodzaje zębów człowieka
• wykazuje rolę zębów w mechanicznej obróbce pokarmu
• omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu

pokarmowego

• lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego        i wskazuje odpowiednie miejsca na powierzchni swojego ciała • charakteryzuje funkcje wątroby i trzustki • przeprowadza z pomocą nauczyciela

doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

• omawia znaczenie procesu trawienia
• opisuje etapy trawienia pokarmów w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego
• analizuje miejsca wchłaniania strawionego

pokarmu i wody

• samodzielnie przeprowadza doświadczenie badające

wpływ substancji

zawartych w ślinie                  na trawienie skrobi

• wyszukuje odpowiednie informacje, planuje i przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi
• uzasadnia konieczność stosowania zróżnicowanej diety dostosowanej do potrzeb organizmu
• uzasadnia konieczność dbałości o zęby

15. Higiena i choroby układu pokarmowego

• określa zasady zdrowego żywienia
• wymienia przykłady chorób układu pokarmowego
• wymienia zasady profilaktyki chorób układu pokarmowego • według podanego wzoru oblicza indeks masy ciała
• wymienia przyczyny próchnicy zębów

• wskazuje grupy pokarmów w piramidzie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej
• wskazuje na zależność diety od zmiennych warunków zewnętrznych
• układa jadłospis w zależności od zmiennych warunków zewnętrznych • wymienia choroby układu pokarmowego
• analizuje indeks masy ciała swój i kolegów, wykazuje prawidłowości        i odchylenia od normy
• omawia zasady udzielania pierwszej

pomocy

w przypadku zakrztuszenia

• wyjaśnia znaczenie pojęcia wartość energetyczna pokarmu
• wykazuje zależność między dietą a czynnikami,

które ją warunkują

• przewiduje skutki złego odżywiania się
• wykazuje, że WZW A, WZW B i WZW C są chorobami związanymi z higieną układu pokarmowego
• omawia zasady profilaktyki choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowego i raka jelita grubego
• analizuje indeks masy ciała w zależności od stosowanej diety

• wykazuje zależność między higieną

odżywiania się                        a chorobami układu pokarmowego

• demonstruje czynności udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia
• wskazuje zasady profilaktyki próchnicy zębów
• wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do  potrzeb  organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku)
• układa odpowiednią dietę dla uczniów z nadwagą i niedowagą

• przygotowuje i prezentuje wystąpienie w dowolnej

    formie na temat chorób związanych z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii

• uzasadnia konieczność badań przesiewowych            w celu wykrywania wczesnych stadiów raka jelita grubego

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

16. Budowa i funkcje krwi

• podaje nazwy elementów morfotycznych krwi
• wymienia grupy krwi
• wymienia składniki biorące udział w krzepnięciu krwi

• omawia funkcje krwi
• wymienia grupy krwi i wyjaśnia, co stanowi podstawę ich wyodrębnienia
• wyjaśnia, co to jest konflikt serologiczny

• omawia znaczenie krwi
• charakteryzuje elementy morfotyczne krwi
• omawia rolę hemoglobiny • przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa
• przewiduje skutki konfliktu serologicznego

• omawia zasady transfuzji krwi • wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi
• rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji mikroskopowej

• uzasadnia potrzebę wykonywania badań zapobiegających konfliktowi serologicznemu
• analizuje wyniki laboratoryjnego badania krwi

17. Krwiobiegi

• wymienia narządy układu krwionośnego • z pomocą nauczyciela omawia na podstawie ilustracji mały i duży obieg krwi

• omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego
• porównuje budowę i funkcje żył, tętnic oraz naczyń włosowatych
• opisuje funkcje zastawek żylnych

• porównuje krwiobiegi mały i duży
• opisuje drogę krwi płynącej w małym                  

i dużym krwiobiegu

• rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji
• wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych z pełnionymi przez nie funkcjami

• analizuje związek

przepływu krwi                       

w naczyniach z wymianą gazową

18. Budowa

i działanie serca

• lokalizuje położenie serca we własnym ciele
• wymienia elementy budowy serca
• podaje prawidłową wartość pulsu i ciśnienia zdrowego człowieka

• rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie

(ilustracji z podręcznika)

• wyjaśnia, czym jest puls

• opisuje mechanizm pracy serca
• omawia fazy cyklu pracy serca
• mierzy koledze puls
• wyjaśnia różnicę między ciśnieniem skurczowym

a ciśnieniem rozkurczowym krwi

• wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca
• porównuje wartości ciśnienia

skurczowego                           i rozkurczowego krwi

• omawia doświadczenie wykazujące wpływ

wysiłku fizycznego                 na zmiany tętna i ciśnienia

krwi

• planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia

krwi

19. Higiena i choroby układu krwionośnego

• wymienia choroby układu krwionośnego
• omawia pierwszą pomoc w wypadku krwawień i krwotoków

• wymienia przyczyny chorób układu krwionośnego
• wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu krwionośnego

• analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego
• charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego
• wyjaśnia, na czym

polega białaczka                    

i anemia

• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krwionośnego

• przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego • demonstruje pierwszą pomoc w wypadku krwotoków
• wyjaśnia znaczenie  badań profilaktycznych chorób układu krwionośnego

• wyszukuje i prezentuje w dowolnej formie materiały edukacyjne oświaty zdrowotnej na temat chorób społecznych: miażdżycy, nadciśnienia tętniczego i zawałów serca

20. Układ limfatyczny

• wymienia cechy układu limfatycznego
• wymienia narządy układu limfatycznego

• opisuje budowę układu limfatycznego • omawia rolę węzłów chłonnych

• opisuje rolę układu limfatycznego

• rozpoznaje na ilustracji lub schemacie narządy układu limfatycznego

• porównuje układ limfatyczny z układem krwionośnym

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

21. Budowa i funkcjonowanie układu odpornościowego

• wymienia elementy układu odpornościowego
• wymienia rodzaje odporności
• przedstawia różnice między surowicą a szczepionką

• wyróżnia odporność swoistą

i nieswoistą, czynną                i bierną, naturalną i sztuczną

• definiuje szczepionkę i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą

• omawia rolę elementów układu odpornościowego • charakteryzuje rodzaje odporności
• określa zasadę działania szczepionki              i surowicy

• wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej
• opisuje rodzaje leukocytów
• odróżnia działanie

szczepionki                           

od działania surowicy

• analizuje wykaz szczepień w swojej książeczce zdrowia
• ocenia znaczenie szczepień

22. Zaburzenia funkcjo- nowania układu odpornościowego

• wymienia czynniki mogące wywołać alergie
• opisuje objawy alergii

• określa przyczynę choroby AIDS
• wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów
• podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać

• wyjaśnia sposób zakażenia HIV
• wskazuje drogi zakażenia się HIV
• wskazuje zasady profilaktyki AIDS

• uzasadnia, że alergia jest

związana                                 z nadwrażliwością układu odpornościowego • ilustruje przykładami znaczenie transplantologii

• przedstawia znaczenie  przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów po śmierci

23. Budowa i rola układu oddechowego

• wymienia odcinki układu oddechowego • rozpoznaje na ilustracji narządy układu oddechowego

• omawia funkcje elementów układu oddechowego
• opisuje rolę nagłośni
• na podstawie własnego organizmu przedstawia mechanizm wentylacji płuc

• wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej
• wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami

• odróżnia głośnię i nagłośnię • demonstruje mechanizm modulacji głosu • definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej
• wykazuje związek między budową a funkcją płuc

• wykonuje z dowolnych materiałów model układu oddechowego
• wyszukuje odpowiednie metody i bada pojemność własnych płuc

24. Mechanizm wymiany gazowej

• wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji płuc
• demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu
• z pomocą nauczyciela omawia doświadczenie wykrywające obecność CO2 w wydychanym powietrzu

• wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu
• przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych
• omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym
• oblicza liczbę wdechów i wydechów przed wysiłkiem fizycznym i po nim • z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność CO₂ w wydychanym powietrzu

• wyróżnia  procesy

wentylacji płuc                        i oddychania komórkowego

• opisuje dyfuzję O2 i CO₂ zachodzącą w pęcherzykach płucnych
• wyjaśnia zależność między liczbą oddechów a wysiłkiem fizycznym • na przygotowanym sprzęcie samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność CO₂ w wydychanym powietrzu

• interpretuje wyniki doświadczenia wykrywającego CO₂ w wydychanym powietrzu
• przedstawia graficznie zawartość gazów

w powietrzu wdychanym i wydychanym

• analizuje proces wymiany

gazowej                                   w płucach i tkankach

• omawia obserwację dotyczącą wpływu

wysiłku fizycznego                

na częstość oddechów

• samodzielnie przygotowuje zestaw laboratoryjny i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność CO2 w wydychanym powietrzu

• planuje i wykonuje obserwację wpływu

wysiłku fizycznego                na częstość oddechów

• wyszukuje odpowiednie informacje, planuje i samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność CO2 w wydychanym powietrzu

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

VI. Układ oddechowy

 

25. Oddychanie komórkowe

• definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania komórkowego
• wskazuje ATP jako nośnik energii

• zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy

• określa znaczenie oddychania komórkowego • zapisuje za pomocą symboli chemicznych równanie reakcji ilustrujące utlenianie glukozy
• omawia rolę ATP                       w organizmie

• wyjaśnia sposób magazynowania energii w ATP

• opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem narządów na energię

26. Higiena i choroby układu oddechowego

• definiuje kichanie                   i kaszel jako reakcje obronne organizmu
• wymienia choroby układu oddechowego • wymienia czynniki wpływające na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego

• wskazuje źródła

infekcji górnych                      i dolnych dróg oddechowych • określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego

• opisuje przyczyny astmy
• omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu
• omawia wpływ zanieczyszczeń pyłowych na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego

• podaje  objawy wybranych chorób układu oddechowego
• wyjaśnia związek między wdychaniem

powietrza przez nos                a profilaktyką chorób układu oddechowego

• opisuje zasady profilaktyki anginy, gruźlicy i raka płuc • rozróżnia czynne i bierne palenie tytoniu

• wykazuje zależność między

zanieczyszczeniem środowiska

a zachorowalnością na astmę

• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku zatrzymania oddechu • analizuje wpływ palenia tytoniu na funkcjonowanie układu oddechowego
• wyszukuje w dowolnych źródłach informacje na temat przyczyn rozwoju raka płuc

• przeprowadza według podanego schematu i pod opieką nauczyciela badanie zawartości substancji smolistych w jednym papierosie
• przeprowadza wywiad w przychodni zdrowia na temat profilaktyki chorób płuc

VII. Układ wydalniczy

 

27. Budowa

i działanie układu wydalniczego

• wymienia przykłady substancji, które są wydalane przez organizm człowieka
• wymienia narządy układu wydalniczego

• wyjaśnia pojęcia wydalanie i defekacja
• wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii
• wymienia CO2                                  i mocznik jako zbędne produkty przemiany materii

• porównuje wydalanie i defekację
• omawia na podstawie ilustracji proces

powstawania moczu

• wskazuje na modelu lub ilustracji miejsce

powstawania moczu pierwotnego

• opisuje sposoby wydalania mocznika               i CO₂

• rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę • omawia rolę układu wydalniczego w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu

• wykonuje z dowolnego materiału model układu moczowego
• tworzy schemat przemian substancji odżywczych od zjedzenia do wydalenia

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

VII. Układ wydalniczy

28. Higiena i choroby układu wydalniczego

• wymienia zasady  higieny układu wydalniczego
• wymienia choroby układu wydalniczego

• wskazuje na zakażenia dróg moczowych i kamicę nerkową jako choroby układu wydalniczego
• wymienia badania stosowane w profilaktyce tych chorób • określa dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka na wodę

• omawia przyczyny chorób układu wydalniczego
• omawia na 

ilustracji przebieg dializy

• wyjaśnia znaczenie wykonywania badań kontrolnych moczu
• wskazuje na konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych moczu

• uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody podczas leczenia chorób nerek
• ocenia rolę dializy                  w ratowaniu życia
• uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego

• analizuje własne wyniki laboratoryjnego badania moczu i na tej podstawie

określa stan zdrowia

     własnego układu wydalniczego

VIII. Regulacja hormonalna nerwów

 

29. Budowa i funkcjonowanie układu dokrewnego

• wymienia gruczoły dokrewne • wymienia przykłady hormonów
• wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych

• klasyfikuje gruczoły na gruczoły wydzielania

zewnętrznego i wewnętrznego

• wyjaśnia pojęcie gruczoł dokrewny
• wyjaśnia, czym są hormony
• podaje przyczyny cukrzycy

• określa cechy hormonów
• przyporządkowuje hormony do odpowiednich gruczołów, które je wytwarzają
• charakteryzuje

działanie insuliny                    i glukagonu

• przedstawia biologiczną rolę hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów
• omawia znaczenie swoistego działania hormonów • wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne

działanie insuliny                    i glukagonu

• uzasadnia, że nie należy

bez konsultacji                       

z lekarzem przyjmować preparatów i leków hormonalnych

30. Zaburzenia funkcjonowania układu dokrewnego

• wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu

• wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna

• interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów

• uzasadnia związek

niedoboru insuliny                 

z cukrzycą

• analizuje i wykazuje

różnice między                   cukrzycą typu 1 i 2

31. Budowa i rola układu nerwowego

• wymienia funkcje układu nerwowego
• wymienia elementy budowy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego
• rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy

• opisuje elementy budowy komórki nerwowej
• wskazuje na ilustracji neuronu przebieg impulsu nerwowego
• wyróżnia somatyczny             i autonomiczny układ nerwowy

• opisuje funkcje układu nerwowego
• porównuje działanie układów nerwowego i dokrewnego
• wykazuje związek budowy komórki nerwowej z jej funkcją
• omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

• wyjaśnia sposób działania synapsy
• charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu nerwowego • porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego

• ocenia rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

VIII. Regulacja hormonalna nerwów

 

32. Ośrodkowy układ nerwowy

• wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia
• wymienia mózgowie               i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego

• wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji

• opisuje budowę rdzenia kręgowego
• objaśnia na ilustracji budowę mózgowia

• określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

• uzasadnia nadrzędną

funkcję mózgowia                   w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

33. Obwodowy układ nerwowy. Odruchy

• wymienia rodzaje nerwów obwodowych
• podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych

• wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe
• omawia na podstawie ilustracji drogę

impulsu nerwowego          w łuku odruchowym • odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe

• wyjaśnia różnicę między odruchem warunkowym a bezwarunkowym
• charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe
• przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

• przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się
• na podstawie rysunku wyjaśnia mechanizm odruchu kolanowego

• dowodzi znaczenia odruchów warunkowych i bezwarunkowych w życiu człowieka
• demonstruje na koledze

odruch kolanowy                     i wyjaśnia działanie tego odruchu

34. Higiena i choroby układu nerwowego

• wymienia czynniki wywołujące stres
• podaje przykłady trzech chorób spowodowanych stresem

• wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem • wymienia przykłady chorób układu nerwowego • przyporządkowuje wybranym chorobom układu nerwowego charakterystyczne objawy

• wyjaśnia dodatni i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu
• opisuje przyczyny nerwic
• rozpoznaje cechy depresji
• wymienia choroby układu nerwowego: padaczkę, autyzm, stwardnienie rozsiane, chorobę Alzheimera

• analizuje przyczyny chorób układu nerwowego
• omawia wpływ snu na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność organizmu
• charakteryzuje objawy depresji, padaczki, autyzmu, stwardnienia rozsianego, choroby

Alzheimera

• analizuje związek między prawidłowym

wysypianiem się                     

a funkcjonowaniem organizmu

IX. Narządy zmysłów

35. Budowa i działanie narządu wzroku

• omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka
• rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny oka i gałkę oczną
• wymienia elementy wchodzące w skład aparatu ochronnego oka
• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka

• opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka • wyjaśnia pojęcie akomodacja oka
• omawia znaczenie adaptacji oka
• omawia funkcje elementów budowy oka

• określa funkcję aparatu ochronnego oka
• wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami • opisuje drogę światła w oku • wskazuje lokalizację receptorów wzroku
• ilustruje w formie prostego rysunku drogę światła w oku i powstawanie obrazu na siatkówce

• omawia powstawanie obrazu na siatkówce
• planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące reakcję tęczówki na światło o różnym natężeniu
• ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku i powstawanie obrazu na siatkówce oraz wyjaśnia rolę soczewki w tym procesie

• przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność tarczy nerwu wzrokowego w oku
• ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku oraz z użyciem odpowiedniej terminologii tłumaczy powstawanie i odbieranie wrażeń wzrokowych

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

36. Ucho – narząd słuchu i równowagi

• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha • wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne

• wskazuje na ilustracji położenie narządu równowagi • wymienia funkcje poszczególnych elementów ucha

• charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha
• omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego

• wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków • wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi w uchu
• wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi

• analizuje przebieg bodźca słuchowego, uwzględniając przetwarzanie fal dźwiękowych na impulsy nerwowe

37. Higiena oka i ucha

• wymienia wady wzroku
• omawia zasady higieny oczu
• wymienia choroby oczu i uszu

• rozpoznaje                           na ilustracji krótkowzroczność i dalekowzroczność
• definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę
• omawia przyczyny powstawania wad wzroku

• charakteryzuje wady wzroku
• wyjaśnia, na czym

polega daltonizm                    i astygmatyzm

• charakteryzuje choroby oczu
• omawia sposób korygowania wad wzroku

• rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku
• analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu

• wyszukuje informacje na temat źródeł hałasu w swoim miejscu zamieszkania
• analizuje źródła hałasu w najbliższym otoczeniu

i wskazuje na sposoby jego ograniczenia

38. Zmysły powonienia, smaku i dotyku

• przedstawia rolę zmysłów

powonienia, smaku                 i dotyku

• wskazuje rozmieszczenie receptorów powonienia, smaku i dotyku
• wymienia podstawowe smaki
• wymienia bodźce odbierane przez receptory skóry
• omawia rolę węchu w ocenie pokarmów

• wymienia rodzaje kubków smakowych
• omawia doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

• wskazuje położenie kubków smakowych na języku • z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

• uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku
• analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych w skórze
• wykonuje na podstawie opisu doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

• planuje i wykonuje doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

X. Rozmnażanie i rozwój człowieka

39. Męski układ rozrodczy

• wymienia męskie narządy rozrodcze
• wskazuje na ilustracji męskie narządy rozrodcze
• wymienia męskie cechy płciowe

• omawia budowę plemnika i wykonuje jego schematyczny rysunek
• omawia proces powstawania nasienia
• określa funkcję testosteronu • wymienia funkcje męskiego układu rozrodczego

• opisuje funkcje poszczególnych elementów męskiego układu rozrodczego

• uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską
• wykazuje zależność między produkcją

hormonów płciowych             a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny

• wyjaśnia wspólną funkcjonalność prącia jako narządu wydalania                  i narządu rozrodczego

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

X. Rozmnażanie i rozwój człowieka

 

40. Żeński układ rozrodczy

• wymienia żeńskie narządy rozrodcze
• wskazuje na ilustracji żeńskie narządy rozrodcze
• wymienia żeńskie cechy płciowe

• opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego

• charakteryzuje pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe żeńskie cechy płciowe • opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych

• wykazuje związek budowy

komórki jajowej                     

z pełnioną przez nią funkcją

• analizuje podobieństwa i różnice w budowie męskich i żeńskich układów narządów:

rozrodczego i wydalniczego

41. Funkcjonowanie

żeńskiego układu rozrodczego

• wymienia żeńskie hormony płciowe
• wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego

• wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne
• definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej

• interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkowego

• omawia zmiany

hormonalne i zmiany              w macicy zachodzące             w trakcie cyklu miesiączkowego

• analizuje rolę ciałka żółtego

• wyznacza dni

płodne i niepłodne                  u kobiet w różnych dniach cyklu miesiączkowego i z różną długością cyklu

42. Rozwój człowieka – od poczęcia  do narodzin

• wymienia nazwy błon płodowych
• podaje długość trwania rozwoju płodowego • wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży

• porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia
• wyjaśnia znaczenie pojęcia zapłodnienie
• omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarnych
• podaje czas trwania ciąży
• omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu

• charakteryzuje funkcje błon płodowych
• charakteryzuje okres rozwoju płodowego
• wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w

organizmie kobiety podczas ciąży

• charakteryzuje etapy porodu

• analizuje funkcje łożyska
• uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety             w ciąży
• omawia mechanizm powstawania ciąży

pojedynczej                             i mnogiej

• wyszukuje                         w różnych źródłach informacje na temat  rozwoju prenatalnego

43. Rozwój człowieka – od narodzin do starości

• wymienia etapy życia człowieka
• wymienia rodzaje dojrzałości

• określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników
• opisuje objawy starzenia się organizmu
• wymienia różnice w tempie dojrzewania dziewcząt i chłopców

• charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe
• przedstawia cechy oraz przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka

• analizuje różnice między przekwitaniem a starością • przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie

• tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania
• tworzy portfolio ze zdjęciami swojej rodziny, której członkowie znajdują się w różnych okresach rozwoju

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

X. Rozmnażanie i rozwój człowieka

 

44. Higiena i choroby układu rozrodczego

• wymienia choroby układu rozrodczego • wymienia choroby przenoszone drogą płciową
• wymienia

naturalne                                

i sztuczne metody planowania rodziny

• wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego • przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia
• wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV

a chorobą AIDS • wymienia drogi zakażenia wirusami: HIV, HBV, HCV i HPV

• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową

• wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u ginekologa • przyporządkowuje chorobom ich

charakterystyczne objawy

• omawia zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez wirusy: HIV, HBV, HCV         i HPV
• porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny

• wymienia ryzykowne zachowania seksualne, które mogą prowadzić do zakażenia HIV
• przewiduje indywidualne i społeczne skutki

zakażenia wirusami: HIV,

HBV, HCV i HPV

• uzasadnia konieczność wykonywania badań kontrolnych jako sposobu wczesnego wykrywania raka piersi, raka szyjki

macicy i raka prostaty

• wyszukuje w różnych źródłach  informacje na temat planowanych szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka, który wywołuje raka szyjki macicy
• ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji

XI. Równowaga wewnętrzna organizmów

45. Równowaga wewnętrzna organizmu – homeostaza

• własnymi słowami wyjaśnia, na czym polega homeostaza
• wyjaśnia mechanizm

termoregulacji                        

u człowieka

• wskazuje drogi

wydalania wody                      z organizmu

• wykazuje na podstawie wcześniej  zdobytej wiedzy zależność

działania układów pokarmowego i krwionośnego

• opisuje, jakie układy narządów mają wpływ na regulację poziomu wody we krwi

• wyjaśnia, na czym polega homeostaza • na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wykazuje zależność działania

układów: nerwowego,

pokarmowego                         i krwionośnego

• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wyjaśnia mechanizm regulacji poziomu glukozy we krwi

• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wykazuje zależność działania poszczególnych

układów narządów                  w organizmie człowieka

• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wyjaśnia,

jakie  układy  narządów

biorą udział                            

w mechanizmie regulacji poziomu glukozy we krwi

• analizuje  i  wykazuje rolę regulacji nerwowo- -hormonalnej w utrzymaniu homeostazy

DZIAŁ

TEMAT

POZIOM WYMAGAŃ

OCENA DOPUSZCZAJĄCA

OCENA DOSTATECZNA

OCENA DOBRA

OCENA BARDZO DOBRA

OCENA CELUJĄCA

XI. Równowaga wewnętrzna organizmów

 

46. Choroba – zaburzenie homeostazy

• omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia człowieka
• podaje przykłady trzech chorób zakaźnych wraz z czynnikami, które je wywołują
• wymienia choroby cywilizacyjne
• wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów

• opisuje zdrowie

fizyczne, psychiczne               i społeczne • podaje przykłady wpływu środowiska               

na życie i zdrowie człowieka

• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka
• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych
• klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób

cywilizacyjnych                      lub zakaźnych

• omawia znaczenie szczepień ochronnych
• wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska
• wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym